[giaban] [/giaban]
[giamgia] [/giamgia]
[tomtat] [/tomtat]
[kythuat]Đất nước Sri Lanka (Tích Lan) từ xưa đã là một cái nôi của Phật giáo châu Á. Tương truyền Đức Phật cùng đệ tử đã từng đến đảo quốc sư tử này ba lần giảng pháp và từ thế kỷ 2 trong triều đại Devanampiya-Tissa đến nay Phật giáo đã trở thành quốc giáo của Sri Lanka với phần lớn người dân theo đạo Phật Nguyên Thủy, Nam Tông và Đại Thừa. Trong suốt 2000 năm, Phật giáo Sri Lanka đã đóng góp cho khu vực nhiều công trình nghệ thuật, những di sản văn hóa vật thể, phi vật thể vô giá mà đáng kể là các pho tượng Phật khổng lồ được điêu khắc trên đá hoặc thờ cúng trong động đưa đây trở thành điểm đến của du khách thế giới.
Một trong những thắng cảnh không thể bỏ qua trong hành trình khám phá Sri Lanka là quần thể kiến trúc Phật tượng Gal Viharaya nổi tiếng, mỗi năm thu hút hàng triệu khách du lịch bởi sự linh thiêng, cổ kính và độc đáo. Tọa lạc tại thành cổ Polonnaruwa, xưa là kinh đô thứ hai của Tích Lan và giờ là một trong các di sản văn hóa của nhân loại tại Sri Lanka, Gal Viharaya còn có tên gọi là đền đá, thạch linh xá hay tự viện miền Bắc được đức vua Parakramabahu Đại đế (1153-1186) xây dựng với đặc điểm nổi bật là bốn pho tôn tượng của Đức Phật theo phong cách Phật giáo Nguyên Thủy và Đại thừa ở các thế ngồi, đứng, nằm tạc sâu vào vách núi và là minh chứng đẹp nhất cho nghệ thuật chạm khắc Sinhala cùng những câu chuyện (jakata) thú vị về cuộc đời Đức Phật.
Theo biên sử Chulavamsa, Gal Viharaya vốn là chánh điện của Tu viện Uttararama, một trong 100 tịnh xá đẹp nhất của vương quốc cổ đại dưới thời Parakramabahu I. Sử ghi rằng, đức vua đã cho làm ba cái động trên núi đá Gal Viharaya -nay là tên của đền. Núi này là một khối đá hoa cương dài 27 mét, cao 10 mét được đục lõm 4,6 mét tạo hình tượng Phật và gồm ba động là động Thông thái (Vijjadhara Guha), động Phật ngồi (Nissina Patima Lena) và động Phật nằm (Nipanna Patima). Tuy nhiên, chỉ có động Vijjadhara là có thật, còn khả năng hai động trên là động gạch được quây hai phía nhờ những bức tường. Trong mỗi động đều có tượng Phật và là tượng độc nhất ở Sri Lanka được chạm trên vách đá cũng như làm theo kiểu động Ajanta và Ellora của Ấn Độ. Mỗi pho tượng đều sử dụng tối đa diện tích mặt đá và từng có điện thờ riêng mà bằng chứng là các hốc hõm và tường gạch còn sót lại. Mặc dù thời gian, mưa gió và nắng nóng song quần thể tượng vẫn đẹp như mới.
Từ thành phố lớn nhất Colombo cũng là thủ đô thương mại của Sri Lanka, đi về phía đông bắc 215 kilômét sẽ đến Polonnaruwa. Tiếp tục men theo một con đường đất khoảng sáu kilômét sẽ đến Gal Viharaya. Và du khách sẽ được chiêm ngưỡng từ trái qua phải nằm thẳng hàng trên một khối đá bốn pho đại tượng gồm hai tượng Đức Phật nhập chánh định, một tượng tôn giả Ananda đứng hầu và một tượng Đức Phật nhập Niết Bàn.
Đầu tiên ở động Vijjadhara sẽ thấy một pho tượng đẹp kỳ diệu, cao 1,4 mét khắc họa Đức Phật đang nhập định (samadhi) trên đài sen (padmasana) được đỡ bởi một chiếc ngai trang trí hình hoa sen (padma) và sư tử (simha) dưới một mái vòm có các vị Bồ Tát đang đảnh lễ Ngài từ trời cao, xung quanh là các biểu tượng của Phật giáo Đại thừa như các viên kim cương (visvaraja), hoa sen đôi (visvapadma) và ngọn lửa thần (siraspata). Phía sau Đức Phật là vòng kim quang (prabhamandala) và hai vị thần bốn tay, bên phải là Phạm Thiên (Brahma)- vua trời sắc giới, bên trái là Đế Thích (Visnu)- vua trời dục giới, người cầm lọng người cầm phất chào mừng Đức Phật đạt chánh quả. Đồ rằng, khi xưa pho tượng này vốn được thếp nạm vàng thế nhưng trong một lần cuối thế kỷ 14 những tên trộm đã chất củi đốt tượng để lấy vàng. Đến nay vẫn còn một số màu vàng rất nhỏ ở gáy tượng mà phải tinh mắt mới nhìn rõ.
Kế tiếp ở động Nissina Patima Lena, cũng có một pho tượng Phật ngồi song lớn gấp bốn lần tượng trước đó miêu tả Đức Phật đang tọa thiền (dhyana) trên đỉnh Linh Thứu. Tượng cao 4,6 mét an định trên đài sen có đế trạm hình tia sét (vajra) và sư tử. Phía sau là một vòm cung với cảnh núi sông, thành trì, Phật tháp và những con thủy quái (makara)- mình cá đầu voi tung tăng bơi lội.
Cách tượng Phật ngồi không xa bởi một tấm bia đá là một pho tượng Phật đứng sừng sững cao 6,9 mét tọa trên đài sen, dựa lưng thư thả vào vách núi, hai tay khoanh trước ngực, khuôn mặt bi ai với đôi mắt khép hờ, được tin là tôn giả Ananda- đệ tử cũng là người anh em họ của Đức Phật đang đứng chầu đầy thương cảm bên cạnh Ngài trong giờ phút diệt độ. Tuy nhiên, nhìn kỹ thì đây chính là Đức Thế Tôn theo như một bức tranh bích họa ở ngôi đền đá Dambulla của thành phố gần đó, thì Đức Phật đang nhập định ở tuần thứ hai sau khi ngộ đạo dưới cội bồ đề và quyết định sẽ đi thuyết pháp cứu độ chúng sinh. Trong bốn tôn tượng, được biết đây là tôn tượng được làm đầu tiên trong quần thể Phật tượng cũng là lâu nhất lâu nhì bởi người thợ đá phải tốn nhiều công sức mới thể hiện nổi những chi tiết thuộc nét mặt và sống áo y vấn cho thấy lòng từ bi bác ái vô biên của Đức Phật.
Cạnh tượng Phật đứng, ở động Nipanna Patima là tượng Phật nằm. Đây là pho tượng Phật nhập Đại Bát Niết Bàn (mahaparinirvana) lớn nhất ở Sri Lanka cũng như Đông Nam Á. Tượng dài 14,1 mét đặc tả Đức Phật trong giờ phút viên tịch, nằm nghiêng về bên phải, tay phải đỡ đầu trong một thế kinh văn gọi là dáng nằm của loài sư tử (simhaseyya) và tay trái đặt song song dọc mạn sườn. Ngài gối đầu trên một chiếc gối bông được các nghệ nhân tạc từ đá trông rất mềm mại và như thật, và ở trung tâm của thạch gối chạm nổi hình mặt sư tử (kirtimukha), một mô típ có cả trong mỹ thuật Phật giáo lẫn Hindu. Chân Ngài cũng gác trên một tấm đệm và ở lòng bàn tay phải lẫn gan bàn chân đều có hình hoa sen. Chân trái hơi co như thể đang bước vào thế giới cực lạc. Khuôn mặt thanh thản, rạng ngời bởi chính lúc Ngài diệt độ cũng là lúc Ngài thoát khỏi mọi sự chi phối của vòng sinh tử và những ảo tưởng, khổ đau. Khác các pho tượng trước, tượng Phật nằm không có bệ mà đặt trực tiếp xuống nền đá. Ở phía sau còn dấu vết của nhiều cái hốc và hai cột trụ cho thấy xưa ở đây đã từng có một đại Phật điện với một cổng chào, hai cửa sổ và một mái gỗ đồ sộ.
Ngoài bốn đại tượng, ở Gal Viharaya còn có một bia đá lớn cũng in vào lòng núi. Chuyện kể khi Parakramabahu Đại đế xây dựng Uttararama, trong vương quốc bấy giờ có ba tông phái Phật giáo mà cả ba là Đại Tự Viện (Mahavihara), Vô Úy Sơn (Abhayagiri) và Kỳ Viên (Jetavana) đều tự cho mình là quan trọng nhất và hoạt động một cách độc lập. Trước việc này, đức vua có ý muốn thống nhất các tông phái thành một nên đã cho họp tăng đoàn ngay cạnh các tượng Phật để chọn ra các giáo phẩm và lập nên giới luật (katikavata) quy định chung về các cách thức hoạt động rồi cho khắc thành bia nằm giữa động Nissina Patima Lena và tượng Phật đứng.
Đền thờ đá Uttararama, trong đó có chánh điện Gal Viharaya, đã từng bị lãng quên trong nhiều thế kỷ sau khi vương triều của Parakramabahu sụp đổ. Đến thế kỷ 19 mới được phát hiện lại và giới thiệu rộng khắp bởi các nhà phát kiến châu Âu. Đặc biệt từ năm 1982 sau khi UNESCO công nhận Polonnurawa là di sản văn hóa thế giới, địa phương đã có nhiều chương trình bảo tồn đối với di tích cổ đại này trong đó có việc dựng mái che cho quần thể tượng và du khách viếng thăm. Cùng với cội bồ đề Jayasri Maha Bodhi ở công viên Mahamevnawa của Anuradhapura, đền thờ xá lợi răng Phật Sri Dalada Maligawa của Kandy, Gal Viharaya đã được xem là kỳ quan của Phật giáo đông phương, điểm tham quan đông đúc nhất cả nước lôi cuốn vô số du khách và Phật tử khắp nơi đến chiêm bái vẻ đẹp nghìn năm và không gian linh thiêng tịch mịch.
Khi ngắm nhìn Gal Viharaya, người ta thấy rằng đây là những tác phẩm đầu tiên của Sri Lanka cũng như thế giới khắc họa thành công nhất những thời điểm có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đời Đức Phật và quá trình chuyển biến về nhận thức và hành động để dẫn tới sự dìu dắt và cứu độ của Ngài đối với chúng sinh. Cũng là những tác phẩm thể hiện đẹp nhất với những nét quen thuộc nhất dưới hình hài con người tình thương không bờ bến và sự thông thái vô biên của Đức Phật dành cho chúng sinh. Không như phong cách Amaravati trước đó thể hiện Phật trong dáng dấp của các vị thần cổ xưa theo truyền thuyết Ấn Độ, những nghệ nhân thời kỳ này đã có những sáng kiến mới lạ là phản ánh một cách xuất sắc và chân thật kim thân Phật dưới hình bóng của con người thế tục, hết sức tự nhiên ngồi, đứng, nằm và dõi ánh mắt hiền từ khắp thế giới, vừa biểu thị được sự vĩ đại vừa cho thấy được sự gần gũi chúng sinh của Đức Phật.
Gal Viharaya cũng là kiệt tác đánh dấu một thời kỳ hoàng kim trong lịch sử phát triển của đạo Phật trên đảo quốc sư tử, có ảnh hưởng lớn lao đến sự thịnh suy của vương quốc và nền văn minh Sri Lanka cổ đại. Cho thấy dưới các triều vua Sihanla, đạo Phật rất thịnh trị và dưới ánh sáng của Phật pháp người dân nơi đây cũng có cuộc sống hết sức ấm no, hạnh phúc và bằng tấm lòng mộ đạo và niềm tin tuyệt đối trước Đức Phật A Di Đà, Đức Phật Như Lai, Đức Phật Thích Ca, đã dựng nên nhiều đền chùa và tạo ra hàng nghìn pho tượng để thờ cúng và khẳng định lối sống hành thiện.
[mota] [/mota]
Tranh và tượng Phật bên trong hang động Dambulla
Tượng Phật trong hang số 3
Ảnh: Gal Pota - quyển sách khổng lồ bằng đá.
Ảnh: Rừng nhiệt đới tại Polonnaruwa.
Ảnh: Cây Bồ Đề linh thiêng ở Anuradhapura
Ảnh: Đền Thuparama - ngôi đền cổ nhất Phật giáo tại Sri Lanka
